Còi xương là bệnh lý khá phổ biến ở trẻ em, biểu hiện bằng tình trạng loạn dưỡng xương. Bệnh thường hay gặp ở lứa tuổi dưới 3 tuổi. Vùng dịch tễ hay gặp trẻ em còi xương là miền núi, nơi sương mù nhiều, ít ánh nắng. Do đó dẫn đến việc tổng hợp Vitamin D bị thiếu, ảnh hưởng đến quá trình hấp thu và chuyển hóa của Canxi và Photpho, là những nguyên liệu cần thiết tạo nên bộ khung xương.
Bệnh còi xương là gì và biểu hiện như thế nào
Còi xương là tình trạng tình trạng thiếu vitamin D hoặc rối loạn chuyển hóa vitamin D ảnh hưởng đến quá trình cốt hóa xương gây nên nhiều hệ lụy trong đó có còi xương. Còi xương khiến xương của trẻ dễ bị mềm, xốp và biến dạng. Tình trạng còi xương có thể gặp ở cả những trẻ bụ bẫm, ăn ngủ tốt, không bị suy dinh dưỡng (còi xương thể bụ bẫm).
Để chẩn đoán trẻ bị bệnh còi xương, ngoài xét nghiệm chỉ số canxi máu, các bác sĩ còn dựa trên một số dấu hiệu bao gồm:
Trẻ ra mồ hôi nhiều kể cả ban đêm (mồ hôi trộm).
Trẻ kích thích khó ngủ, hay giật mình.
Rụng tóc hình vành khăn.
Xương hộp sọ có biểu hiện bất thường: thóp rộng, mềm và lâu đóng kín; xuất hiện bướu ở đỉnh đầu hoặc trán; đầu bẹp cá trê.
Chậm mọc răng, rối loạn trương lực cơ, táo bón thường xuyên, chậm vận động như biết lẫy, bò, đi,..
Trẻ bị co giật do hạ canxi khi bị bệnh cấp tính, nếu nghiêm trọng có thể kéo theo các biến chứng như chuỗi hạt sườn, chân tay cong chữ O, chữ X
Toàn thân: nếu không được điều trị, trẻ chán ăn, suy dinh dưỡng, da xanh thiếu máu, lách to.
Khi cần có thể làm các xét nghiệm để khẳng định bệnh và xác định mức độ bệnh: Phosphatase kiềm, Calci máu, phospho máu, chụp XQ xương
Nguyên nhân
Nguyên nhân chủ đạo gây ra bệnh còi xương là thiếu Vitamin D. Vitamin D là yếu tố giúp tạo xương. Ngoài vitamin D cung cấp từ nguồn thức ăn, vitamin D còn được cơ thể tự tổng hợp dưới tác dụng của ánh sáng mặt trời. Vitamin D tồn tại dưới 2 dạng là cholecalciferol (vitamin D3) – từ nguồn động vật, và ergocalciferol (vitamin D2)- do nhân tạo tăng cường vào thực phẩm, cả hai dạng được gọi chung là calciferol.
Các nguyên nhân thiếu vitamin D:
– Thiếu ánh nắng mặt trời: đây là nguyên nhân hay gặp nhất do thói quen kiêng cữ, sợ trẻ tiếp xúc nắng sớm sẽ hay bị ốm. Điều này rất đáng buồn vì nước ta là nước nhiệt đới hầu như quanh năm ánh nắng thừa thãi vậy mà tỷ lệ còi xương vẫn cao chỉ vì thiếu hiểu biết không cho con trẻ phơi nắng.
Các bà mẹ cần lưu ý trẻ 2 tuần tuổi đã cần được phơi nắng: tốt nhất là vào buổi sáng (khoảng 7h-8h) nếu không có thời gian thì buổi chiều (khoảng 4h-5h). Trung bình yêu cầu 2 tiếng/tuần hay 10-15’/ngày tùy vào khả năng phơi nắng của trẻ và mức độ phát triển xương vận động (nếu trẻ ít ốm hoặc trẻ có biểu hiện của chớm còi xương có thể phơi nắng lâu hơn).
– Trẻ bú mẹ hoàn toàn nhưng nguồn vitamin D trong sữa mẹ thấp do mẹ không /ít tiếp xúc ánh nắng.
– Sai lầm trong chế độ ăn dặm của trẻ:
+ Ăn sữa bò ở trẻ dưới 1 tuổi: là lứa tuổi nhu cầu vitamin D đang rất cao và nguồn dự trữ canxi hay thiếu hụt ở trẻ đẻ nhẹ cân, đẻ non vì vậy ở những trẻ này rất dễ thiếu vitamin D dẫn đến còi xương.
+ Trẻ ăn quá nhiều chất bột, đạm (thịt) gây tình trạng toan chuyển hóa và tăng đào thải canxi ra nước tiểu.
– Các yếu tố thuận lợi khác: tuổi (càng nhỏ càng dễ bị còi xương), đẻ non, suy dinh dưỡng bào thai, bệnh nhiễm khuẩn, trẻ rối loạn tiêu hoá kéo dài.
Phương pháp mang lại hiệu quả cao khi điều trị bệnh còi xương ở trẻ là tìm ra nguyên nhân gây bệnh và cách chữa trị tương ứng
Với mẹ: nên phòng từ khi có thai bằng cách:
– Mẹ nên tiếp xúc ánh nắng hàng ngày
– Mẹ uống ở quý cuối cùng của thời kỳ thai nghén nên bổ sung 1000 đến 1200UI/ngày hoặc một lần duy nhất 100.000 -200.000UI từ tháng thứ bảy, nếu mẹ không có điều kiện tiếp xúc ánh nắng mặt trời.
Với bé:
– Ăn uống: tốt nhất là bú mẹ. Sau giai đoạn cai sữa vẫn tiếp tục uống sữa công thức tối thiểu 300ml/ngày, ăn tăng các loại đạm từ tôm cua cá trong bữa bột cháo hàng ngày. Tránh ăn dặm bột quá sớm khi trẻ mới 3, 4 tháng tuổi rất dễ gây còi xương.
– Tắm nắng, chơi ngoài trời với thời gian thích hợp 10-15′ mỗi ngày vào sáng hoặc chiều.
– Phòng bệnh đặc biệt bằng vitamin D: 400UI/ngày (đặc biệt cần với trẻ đẻ nhẹ cân thiếu tháng: vì giai đoạn 6 tuần trước sinh, bào thai được cung cấp tới 1/2 lượng canxi dự trữ của cả quá trình phát triển thai. Những trẻ này cần được bổ sung vitamin D ngay từ khi mới sinh cho tới khi trẻ đạt đến 2kg, hoặc bổ sung liên tục trong 6 tháng đầu, cùng với bú mẹ.
– Bên cạnh đó để đảm bảo cho quá trình khoáng hoá xương tốt, bên cạnh bổ sung vitamin D cần bổ sung kèm theo Calci và phosphor đặc biệt ở trẻ nhẹ cân theo khuyến cáo mới nhất của Tổ chức Y tế thế giới năm 2006 với liều bổ sung calcium 2 mmol/kg thể trọng/ngày và phosphorus 0,5 mmol/kg thể trọng/ngày.
